N.B.! EPISTULAS LEONINAS ACCIPIS G R A T I S ET S I N E ULLA OBLIGATIONE. NAM LEO LATINUS PUTAT HOMINIBUS LATINAM LINGUAM DISCENTIBUS AUT DOCENTIBUS CORDI ESSE VERBA LATINA. SI TAMEN TALES EPISTULAS ACCIPERE NON VIS, RESCRIBE HOC NOBIS: TUM STATIM NOMEN TUUM EX INDICE ACCEPTORUM TOLLEMUS.

SAL.PL.DIC. S.V.B.E.E.V.

En habes EPISTULAM LEONINAM VICESIMAM SECUNDAM.

Primo legas, quaeso, MYTHUM illum IONIS a Gustavo Schwab enarratum, a me in Latinum conversum. Ion est puer ab ipso Apolline cum Creusâ muliere mortali genitus. Certê non multi hunc mythum novêrunt.

Deinde invenies Buschianae fabulae, c.t. MAX ET MORITZ, partem quartam, i.e. facinus tertium: Isti pueri improbissimi clam serrâ insecant ponticulum, ut Böck vestificus illum transiens decidat in rivum rapidum frigidumque. Vae istis! En aspice synopsin versionum: equidem Steindlianae praefero Schmiedianam. Sed iudica tu ipse!

Denique, cara lectrix, care lector, tandem tibi praebeo partem CRABATI octavam Latinê redditam. Scio nonnullos CRABATI et RECITATORIS versiones completas iam diutius impatienter postulare. Exspectate paulisper! Etiam Roma non est uno die aedificata.

Utinam pancraticê valeas mihique favere pergas!

Medullitus Te salutat

Erechtheus rex Atheniensis gaudebat filiâ pulchrâ, cui nomen erat Creusa. Quam patre eius inscio mulierem duxerat Apollo, necnon Creusa eidem filium pepererat, quem iram patris timens spe inducta fore, ut deos miserêret pueri relicti, cistae inclusum in eâ cavernâ exposuit, ubi nocturno tempore deum convênerat. Ne puerum modo natum sine notâ relinqueret, eîdem iniecit ornamentum, quod ipsa gesserat virgo. Apollo autem, quem deum filius natus haud latêret et qui neque mulierem amatam prôdere neque puerum relinquere inopem vellet, se convertit ad Mercurium fratrem, cui officium erat a deis ad homines nuntios ferre sine tumultu. Îdem deus: „Care frater" inquit „mulier quaedam mortalis, quae est filia regis Erechthei Atheniensis, mihi peperit filium.

Eadem patrem timens infantulum abdidit in saxum cavum; adiuva me, ut illum servem, puerulum cistae inditum et sparganis involutum affer ad oraculum meum Delphicum ibidemque pone in limine templi mei. Cetera remitte ad me, nam ille est infans meus."

Mercurius autem deus âlâtus puerum loco dicto inventum corbe saligneo conclusum Delphos tulit, ubi ante portas templi deposuit et operculum corbis aperuit, ut infans apparêret. Hoc factum est nocte.

Postridie mâne, sôle iam oriente, sacerdos Delphica templum adiit, et cum idem intraret, animadvertit infantulum modo natum, qui in cistâ dormiebat. Mulier illum pro fructu alicuius sceleris habens iam inclinata erat ad infantulum de limine propulsandam, cum in animâ eius superavit misericordia; nam deus animum sacerdotis mutans defendit filium suum. Ergo mulier vates infantulum e corbe sumptum educavit nescia patris et matris. Puer autem adolescebat circa aram patris ludens, de parentibus nihil sciens. Îdem factus est iuvenis decorus. Cum incolae Delphorum eum, quem esse parvum aedituum iam assuefacti erant, praeponerent omnibus donîs, quae deus accipiebat, îdem iuvenis in templo paterno degêbat vitam honestam atque sanctam.

Interim Crëusa, cum e deo nihil iam accepisset, putavit illum sui suique filii esse oblîtum. Hôc tempore Athenienses bello occurrêrunt exitiali cum incolis Euboeae insulae propinquae gerendo, quo Euboei sunt devicti. In hac pugnâ Athenienses adiuti erant efficacissimê a quodam viro peregrino ex Achaiâ oriundo, a Xutho, filio Aeoli, qui ipse erat filius Iovis. Mercedem adiumenti Xuthos cupîtam accêpit Crëusam filiam rêgis in matrimonium ducendam; at deus ille a quo eadem mulier clam ducta erat, videbatur amatae irasci, quod nupserat viro alii; nam Crëusae connubium nullis lîberîs auctum est. Longo tempore post Crëusa consilium cepit se ad oraculum versam exorare, ut lîberîs augerêtur. Hoc quidem voluerat Apollo; nam îdem nequaquam filii oblîtus erat. Itaque princeps fêmina cum marito parvoque comitatu ministrarum profecta pium iter fecit ad templum Delphicum. Cum aedem divinam advenirent, modo iuvenis filius Apollinis limen transiit portam pronaumque sarmentîs laureîs, ut solebat, scopaturus. Tum in conspectum eius cecidit matrona ingenua, quae ad portas templi gradiens sacrario aspecto lacrimas effûdit. Iuvenis ausus est e muliere, cuius formam dignam animadvertit, modestê quaerere, quare esset aegra. Illa gemens "Haud miror, o iuvenis" inquit "te animadvertere me esse maestam; nam fata mihi sunt deflenda tam misera, ut sanê nesciam an e vultu meo appareat maestitia. Eheu dei nos mortales saepe durê tractant!" Iuvenis: "Nolo" inquit "te perturbare sollicitantem, sed dic mihi, si hoc scire licet, quis sis et unde venias". Princeps fêmina respondit: "Crëusa sum, patri meo nomen est Erechtheus, patria mea est urbs Athenarum".

Tum iuvenis gaudio innocenti affectus vocavit: "Babae, e quam illustri terrâ, e quam illustri gente oriunda es! Sed dic mihi, verumne est patris tui avum Erichthonium tamquam plantam e terrâ excrevisse, a Minervâ deâ puerum terrigenam cistae inclusum esse et eîdem additos esse duos dracones vigilaturos; cistulam filiabus Cecropis servandam traditam esse; easdem curiositate affectas illam cum aperuissent puero aspecto in insaniam incidisse et se de saxo arcis Cecropiae praecipitavisse?"

Crëusa tacitê annuit, nam abavi fortunâ commonefacta est filii amissi. Is autem, qui stabat coram illâ, perrexit intimidê quaerere: "Dic mihi quoque, alta princeps, estne verum patrem tuum Erechtheum filias suas, sorores tuas, oraculo monitum illis liberê assentientibus ad mortem dedisse, ut hostes vinceret? Et quomodo factum est, ut tu sôla servarêris?" Crëusa: "Equidem" inquit "infantula fui brachiis maternis imposita." Iuvenis quaerere pergens: "Et verum est patrem tuum Erechtheum hiatu terrae demersum, Neptuni fuscĭnâ occisum, prope illius sepulchrum terrenum speluncam esse, quae domino meo, Apollini Pythio, tam grata est?"

Tum Crëusa cum gemitu sermonem illîus interrumpens: "O de illâ speluncâ ne loquâris. In illâ factum est facinus perfidum et nefarium." Mulier princeps aliquantisper tacuit, animo collecto iuveni narravit, quem esse dei aedituum cognovit, se, Xuthi principis uxorem, cum illo Delphos fecisse iter pium deum imploraturus, ut se sterilem lîberis augêret. "Phoebus Apollo" Crëusa gemens inquit "causam novit orbitatis meae; is sôlus me adiuvare potest." Iuvenis maestitiâ affectus: "Ergo lîberîs cares, misera mulier?" "Iam pridem careo" Crëusa inquit "neque possum, quin invideam matri tuae, bone iuvenis, quod gaudet filio tam venusto." Iuvenis maerore affectus respondit: "Equidem nihil scio de matre aut patre mei, ego numquam impositus sum feminae mammîs; neque scio, quomodo huc venerim; nihil scio ex ore nutrîcis meae, sacerdotis huius templi, nisi illam mei miseritam me educavisse; aedes dei ex illo tempore est mansio mea egoque sum dei servus."

His auditis mulier princeps multa secum animo volutavit, sed iisdem ex animo amotis verba fecit tristia: „Mi fili, nôvi mulierem, quae similia passa est ac mater tua; illîus causâ huc vêni oraculum consultûra. Itaque tibi, qui sis dei minister, mandabo illîus secretum, priusquam illîus nunc maritus qui etiam hoc iter pium fecit, sed a viâ deflexit, ut oraculum Trophonii audiret, templum intrabit. Illa mulier contendit se ante connubium quo nunc iuncta sit, nuptam fuisse Phoebo Apollini eidemque patre suo inscio peperisse filium. Se illum exposuisse et inde nihil scire de illo, se nescire, utrum ille sôlis lucem spectaret necne. De vitâ aut de morte illîus ex deo ut exquîrerem, nomine amicae meae huc vêni. Iuvenis interrogavit: "Quando puer mortuus est?" "Si adhuc viveret" Crëusa inquit "tuae aetatis esset, o puer." Iuvenis dolore affectus vocavit: "O quam simile meo est fatum amicae tuae! Illa quaerit filium, ego matrem. Sed ea quae illi accidêrunt, facta sunt ab hac terrâ remota, et doleo, quod nos unus ab aliâ sumus prorsus alieni. Ne speres deum e tripode responsum tibi daturum esse exoptatum. Nam venisti, ut nomine amicae illum accusares perfidiae; at ille certê nolet de se ipso iudicare!" Nunc Crëusa vocavit: "Desiste, iuvenis; ibi video maritum illius mulieris huc advenientem; ne quid pandas eorum, quae tibi, fortasse nimis confidens, effûdi".

Xuthos laetus in templum ad uxorem accedebat. „Heus uxor" illam acclamans, „Trophonius faustum edixit: me non profecturum esse sine lîberîs! At dic mihi, quis est hic iuvenis vates dei?" Iuvenis autem principi modestê obveniens narravit se neminem esse nisi Apollinis aedituum, sed intimo in templo ipsos summos Delphorum sacerdotes sorte electos circumdantes tripodi, e quo sacerdos nunc parata esset oraculum dicere. His auditis princeps Crëusam iussit se ipsam ornare ramîs, quos supplicantes gerere solent, et ad aram dei, quae lauro circumvestita sub dio stabat, Apollinem orare, ut mitteret oraculum faustum. Ipse properavit ad templi sacrarium, dum iuvenis thesaurarius in pronao vigilare pergebat. Non diu post îdem ianuas sacrarii intimi audivit aperiri et magno cum strepitu claudi, deinde vidit Xuthum laetê consternatum e templo properare; qui rapidê collum iuvenis amplexu petivit, eundem iterum iterumque filium appellabat eiusque manum et osculum puerile postulabat. Iuvenis autem haec omnia non intellegens senem cum putaret delirare vigore iuvenili a se reppulit. At Xuthos non passus est se repudiari. "Deus ipse" inquit "hoc mihi pandit; qui fatus est primum, qui foris me esset conventurus, esse filium meum et donum deorum. Quomodo hoc fieri possit, nescio quidem, nam uxor mea numquam antea mihi peperit infantes. Sed deo confido; qui ipse pandat mysterium suum."

Nunc iuvenis quoque gaudio se dedit; at non totum se dedit, nam patris oscula et amplexum accipiens non potuit, quin gemens diceret: "O mater amata, quis es, ubi es? Quando mihi licebit spectare tuam quoque faciem carissimam?" Praeterea coepit vehementer dubitare, quomodo reciperetur ab uxore Xuthi orba, quam ignorare putavit, privignus inexspectatus, quomodo ab urbe Athenarum principis heres haud legitimus. At pater eum iussit esse bono animo; promisit eundem a se Atheniensibus uxorique suae dictum iri peregrinum, non filium suum, eidemque nomen imposuit Iontis, i.e. Euntis, quia in templo agnoverat iuvenem sibi obviam euntem esse filium suum.

Magister iugum quoddam boarium in umeri altitudine margini ianuae externo affixerat eo, quod utrique parti extremae clavum impegerat. Catulastris reversis singulis idem iugum subeundum erat verba dicentibus: „Dorsum flecto iugo Fraternitatis Arcanae subiectus."

In domûs androne exspectabantur a Magistro. Qui uniuscuiusque buccam dextram alapâtus acclamavit: „Memento me esse Magistrum!"

Nunc omnis socius coram Magistro debuit dorsum altê flectere eidemque iurare: „Ego tibi, Magistro, in omnibus rebus obsequar, nunc et in sempiternum."

Etiam Tonda et Crabatus hôc modo recepti sunt. Puer nondum suspicatus est se inde deditum esse et obnoxium Magistro, eidem prôditum esse corpore et animo, in mortem et vitam, penitus et funditus. Crabatus ceteris molendini sociis se aggregavit, qui in andronis parte posteriore stantes videbantur exspectare pultem matutinam – omnes, sicut Tonda et Crabatus, fronte pentagrammate notatâ.

Adhuc deerant Petrus et Lysco.

Iidem quoque mox ad ianuam domesticam apparuêrunt; cum iugo se submisissent, alapas accepissent, iusiurandum fecissent, molendînum expeditum est cum fragore atque strepitu.

Magister sociis acclamavit: „Agite! Date operam!"

Tum socii molitores gunnas deiecerunt; in currendo manicas camisiarum convolventes se proripuêrunt in cellam molitoriam, frumentum attulêrunt, coepêrunt quam rapidissimê molere, nec desinebant magistro acclamante atque impatienter bracchia agitante.

Crabatus secum cogitavit: „Isto modo scilicet celebrêtur Dominicus dies Paschalis! Nocte non dormivimus, ientaculum sumpsimus nullum – at singulis laborandumst pro ternis!"

Ipse Tonda paulatim exanimatus coepit sudare. Hôc mâne omnibus sudandum erat, sudor destillabat de fronte deque temporibus, sudor defluebat in cervîcem, sudor defundebâtur per dorsum, ut camisiae necnon bracae corpori adhaerêscerent.

Crabatus „Quo usque tandem" intra se cogitabat „sic fiet?"

Ubîque puer videt vultûs contortos. Omnes exanimati anhelant, gemunt, sudôre madent et vaporant. Pentagrammata autem frontibus impicta magis magisque deterguntur, sudôre dissolvuntur, paulatim exstinguuntur.

Deinde fit aliquid inexspectatum.

Crabatus sacco tritici oneratus aegrê per scalas ad suggestum ascendit. Quod facit virium contentione extremâ, voluntate firmissimâ. Puer est caespitaturus, nimio onere collapsurus – tum subito totus labor est finitus: Desiêrunt pedês convelli, dorsum dolêre, spiritus intercludi.

„Tonda!" clamat „en aspice me!"

Uno saltu suggestum însilit, deinde saccum de umero iacit, utramque partem finalem arripit – et, antequam evacuat grana infundens infundibulo, saccum magno iubilo sublato per aëra huc illuc agitat, quasi non insint grana, sed plumae lectuariae.

Socii molitores animis sunt prorsus mutatis, bracchia protendunt, rident, iocosê femora inter se impulsant. Ipse Cito, ille morosissimus, non aliter se gerit.

Crabatus ad granarium properare vult, ut afferat saccum proximum. „Siste!" socius maior vocat, „manê, iam sufficit!" Sinunt triticum per molendînum currere, deinde Tonda sistit machinamentum molare. „Finiamus opus hodiernum!"

Stridor, ultima crepitatio, rota molaria desit circumagi, farina e myliothecîs depulsatur.

Stasco vocat: „Fratres! Nunc celebrêmus!"

Subito vinum adest, magnîs cantharîs inest, et Iuro affert placentulas paschales: quae adipi inditae in furno percoctae sunt, aureo-flaveolae et dulcissimae, lacte concreto completae aut pulte prunorum damascenorum.

„Manducâte, fratres, manducâte – et vinum ne obliviscâmini!"

Mandûcant, potant, helluantur. Postea Andreas incipit cantare, altê et lascivê. Tum placentulas degluttiunt faucesque eluunt vino rubro. Deinde in gyrum se collocant, bracchia inter se complicant, sonum vocis pulsu pedum modulantur.

„Sedebat quondam molitor ante molas, vir morôsus, Clabusta, clabasta, Clabôsus!

Foras exit socius formôsus: Clabusta, clabasta, socius formôsus – Clabusta, clabasta, Clabôsus!"

Illud „Clabusta-clabasta" socii choro unâ cantabant, deinde Hanso coepit proximam stropham cantare – tum unus post alium cantabant et in gyrum saltabant, modo sinistrorsum, modo dextrorsum, modo ad mediam partem, modo e mediâ parte.

Denique, ut decêbat tironem, ordo vocavit Crabatum. Tum îdem oculis conclusis cantavit stropham finalem:

„Bonus autem socius nequaquam erat stultulus clabusta, clabasta, clabumulus! Qui gulam molitoris fregit audaculus: clabusta, clabasta, fregit audaculus - clabusta, clabasta, clabumulus!"

Nunc desiêrunt saltare et denuo coepêrunt potâre. Cubo, alioquin taciturnus, puerum seorsim duxit, eius umero concusso dixit:

„Tu es pulchrâ voce, Crabate – dolendum est, quod non es cantor ecclesiasticus."

„Egon’?" Crabatus interrogavit – et nunc demum, cum Cubo hoc commemorasset, Crabatus animadvertit, quid factum esset: se nunc denuo posse cantare, voce quidem profundiore quam olim, sed firmê et securê et sine faucium raucêdine, qua ex proximo hieme ineunte erat vexatus.

Die lunae paschali pueri molinarii perrexêrunt exanclâre laborem solitum. Perrexêrunt solito more – sed Crabato non iam erat tam vehementer laborandum. Quodcumque magister ab eo postulabat: nunc puero facile erat factu. Tempora illa, quibus Crabatus a vespero ad vesperum in camam ceciderat fatigatissimus, videbantur esse transacta.

Crabatus rem mutatam grato animo accepit. Intellexit, quomodo eadem facta esset. Cum postea Tondam secreto convenîret, cum eôdem de re locutus est.

„Rectê" Tonda inquit „dicis. Dum pentagramma infuerat frontibus nostris, nobis laborandum fuerat more boum – usque ad id momentum temporis, quo ultimus quoque nostrum sudando illud signum amîserat. Itaque nunc opus nobis erit facile factu, si quidem fiet inter mâne et vesperum, per totum annum."

„Et interea?" Crabatus interrogavit. „Id est: post finem operis diurni?"

„Hôc tempore" Tonda inquit „non erit facile. Tum nobîs solîs opus erit curandum. At ne sollicitêris, Crabate! Primo haud nimis saepe fit, ut nocte nobis surgendum sit opus facturis – et secundo hoc quoque poterit sustineri."

De nocte autem paschali Tondaeque aegritudine ad puellam spectante non iam locuti sunt, has res ne leviter quidem significavêrunt. Tamen autem Crabatus putavit se scire, ubi Tonda fuisset mortui instar ad ignem sedens durisque oculis in remota prospiciens. Cogitanti de Vorsulâ Crabato statim in mentem veniebat Cantorca: aut potius vox Cantorcae, quam illo tempore audiverat, e vico Nigricolmiâ, circa mediam noctem. Cum id ei alienum esse videretur, illam volebat oblivisci, sed hoc non contigit.

Semel in septimanâ, die Veneris, post cenam socii molinarii congregabantur ante cellam nigram, in corvos se permutabant, Crabatus quoque hoc mox didicit, et in conto considêbant. Magister aliquod incîsum Coractoris illis ter recitabat, hoc illis repetendum erat – non referebat, quid et quantum huius textûs memoriâ tenuissent: in hac re magister non erat nimis acerbus.

Crabatus autem naviter studebat omnia, quae magister docebat, memoriae mandare: defixionem tempestatis, fascinationem grandinis, inviolabilitatem, globulos infallibiles, invisibilitatem, artem ex se ipso exeundi et quae erant reliqua tractanda. Die inter opera et noctem antequam obdormiscebat, Crabatus indefessê repetêbat textûs atque formulas, ut memoriter tenêret.

Nam Crabatus interim intellexerat: eum, qui artis artium peritus esset, potestatem adipisci aliorum hominum; et potestatem adipisci – tantum potestatis, quantum magister possidebat, immo plus potestatis -, hoc Crabato visum est plurimum petendum, ad hoc assequendum puer iterum iterumque discebat.

Secunda erat septimana post festum Paschale, cum socii molinarii quadam nocte e lĕctîs sunt evocati. Magister stabat in ianuâ conclavis dormitorii, lucernam manu tenens.

„Laborandumst, Dominus Patrînus venturus est, properate, properate!"

Crabatus sollicitus cum calceos suos non invenîret, nudis pedibus alios currens secutus est, foras ad molendini propatulum.

Erat interlunium, nox erat nigrior, quam ut socii conspicerent manûs oculis praepositas. In turbâ aliquis calceis ligneis digitos pedum Crabati conculcavit.

Puer: „Ohe!" puer clamavit „Attendas, baburre!"

Tum ôs Crabati manu conclusa est. Tonda „Ne ullum" susurravit „verbum loquâris!"

Nunc puer animadvertit neminem puerorum locutum esse, ex quo erant expergefacti. Iidem mansêrunt etiam taciti, in reliquam noctis partem; Crabatus item tacuit.

Puer scivit, quale opus sibi imminêret faciendum. Iam paulo post vir alienus, cuius petasus pennâ galli flagrante erat instructus, currui insidens magno cum crepitu advectus est. Pueri ad plaustrum se proripuêrunt, tegumento nigro raptim aperto coepêrunt saccos in domum tractare – ad molarium mortuum in cellae molitoriae angulo extremo situm.

Omnia fuêrunt talia qualia fuerant quattuor septimanis ante, cum Crabatus pueros observaret per fenestram fastigii, excepto eo, quod Magister nunc iuxta virum alienum consêdit in currus sedili. Hodie Magister is fuit, qui verbere vibrando crepitûs ederet: verber autem capitibus erat tam propinquum, ut pueri aëra agitatum sentientes capita deflecterent.

Crabatus paene oblîtus erat, quam laboriosê trahendus esset talis saccus plenus et hoc faciens quam celeriter exanimarêtur. „Memento te esse tironem!"

Verba magistri: quo diutius eadem mente revolvebat, eo minus ei placebant.

Flagrum crepitavit, pueri se rapidê cucurrêrunt, rota molaria coepit circumagi, domus completa est molarii mortui strepitu et ululatu. Quidnam illos saccos continêre? Crabatus oculum infundibulo iniêcit. Puer in tenui lumine lanternae, quae sub lacunari oscillabatur, non multa conspexit. Utrum fuêrunt merdae equînae, quas infundebat, an nucamenta pinuum? Fortasse fuêrunt lapides, rotundi, sorde incrustati...

Puer non vacavit intentius aspiciendo, iam Lysco anhelans appropinquavit proximum saccum apportans. dem Crabatum seorsim ursit cubitum costîs illius impellens.

Michael atque Martinus, qui se collocâverant ad myliothecae effusorium, res molitas vacuis saccis implebant eosque constringebant. Nunc eodem modo perrectum est ac illâ nocte. Primo gallicinio plaustrum denuo erat completum, tegumentum retectum atque adstrictum. Vir alienus flagro correpto – ehem! – curru se proripuit: tam rapidê, ut Magister tantillo prius desiliret, quam cervix sua frangeretur.

„Veni!" Tonda Crabato dixit.

Cum ceteri pueri in domum irent, ambo ad stagnum ascenderunt, catarractam clauderent. Audiverunt rotam molitoriam infra circumagi desinere et omnia quiescere; gallus tantum cucurrivit, gallinae gracillaverunt.

„Venitne ille vir saepe?" Crabatus interrogavit capite regionem significans, in quam currus per nebulam evaserat.

„Omni nocti" Tonda inquit „interlunii"

„Scin’ quis sit?"

„Nemo nisi Magister hoc scit. Qui illum appellat Dominum Patrinum – et timet."

Lente per prata rore umida descendêrunt ad molendinum.

Crabatus, antequam domum intravêrunt: „Aliquid" inquit „non intellego. „Nuper Magister ipse cum aliis operatus est, cum adesset vir alienus – et hodie?"

„Illo tempore" socius maior inquit „illi vices gerendae fuerunt, ut operarentur duodecim. At inde e festo Paschali nos in scholâ nigrâ denuo habemus numerum integrum – nunc illi licet noctes interlunii degêre verbere vibrando."